Swoisty antygen sterczowy – PSA
Jednym z podstawowych badań przesiewowych w kierunku raka prostaty jest oznaczenie antygenu PSA.
Zaleca się wykonywanie tego badania u każdego mężczyzny, u którego stwierdzono problemy z oddawaniem moczu lub istnieje podejrzenie występowania komórek nowotworowych gruczołu prostaty. Badanie to należy także do badań rutynowych u mężczyzn po 40 roku życia. Oznaczenie antygenu PSA polega na pobraniu w warunkach laboratoryjnych próbki krwi.
Badanie prostaty kojarzy się mężczyznom z bardzo dużym dyskomfortem. W sytuacji badania krwi w celu oznaczenia wspomnianego antygenu, ten proces diagnostyczny nie wiąże się z żadnymi negatywnymi odczuciami.
Co to jest PSA?
PSA, z angielskiego Prostate Specific Antygen, to swoisty antygen prostaty. Badanie PSA służy do wykrywania raka prostaty, nawet we wczesnym stadium, gdy nowotwór nie daje jeszcze objawów.
Kiedy wykonać badanie PSA?
Badanie krwi PSA powinni wykonać mężczyźni, którzy skończyli 40 lat, nawet jeśli nie mają objawów przerostu prostaty, ale w rodzinie wystąpiły przypadki nowotworu gruczołu krokowego. Po 50. roku życia test powinno się wykonywać regularnie raz do roku. Marker PSA oznaczyć należy przede wszystkim wtedy, gdy pojawiają się problemy z oddawaniem moczu:
- ból i pieczenie podczas tej czynności,
- częsta potrzeba mikcji (oddawania moczu) i oddawanie niewielkich ilości moczu,
- nietrzymanie moczu lub jego wykapywanie,
- konieczność oddawania moczu w nocy.
Te objawy mogą świadczyć o łagodnym przeroście prostaty lub o rozwijającym się nowotworze. Często towarzyszą im także kłopoty z erekcją.
Badanie PSA całkowite
Oznaczenie markeru PSA lekarz zleca również wtedy, gdy podczas badania dotykowego (palpacyjnego) wyczuje zmiany prostaty
W organizmie antygen prostaty występuje w postaci wolnej i związanej z białkami. Obie te wartości łącznie dają wynik PSA całkowitego. Określenie stężenia całkowitego antygenu jest podstawą. Gdy wyniki tego testu nie mieszczą się w normie, wykonuje się pomiar całkowitego PSA i jego frakcji wolnej. Stosunek PSA wolnego do całkowitego to badanie o większej czułości i daje bardziej precyzyjne wyniki. Określenie stosunku PSA całkowitego do wolnego PSA pozwala podjąć decyzję o wykonaniu biopsji lub dalszej obserwacji stercza w badaniach. Interpretacja PSA wolnego w odniesieniu do wysokiego poziomu PSA całkowitego jest następująca:
niskie PSA wolne – duże ryzyko raka stercza,
wysokie PSA wolne – małe ryzyko nowotworu złośliwego prostaty.
Prawidłowy wynik PSA
Przyjmuje się, że prawidłowy wynik PSA całkowitego nie powinien przekraczać 4 nanogramów na mililitr krwi (ng/ml). Jednocześnie wykazano zależność między wzrostem stężenia antygenu prostaty a wiekiem, dlatego wiek badanego ma znaczenie przy interpretacji wyników. Norma PSA całkowitego wynosi:
- poniżej 40 roku życia do 1.4ng/ml
- między 40. a 49. rokiem życia do 2,0 ng/ml,
- między 50. a 59. rokiem życia do 3,1 ng/ml,
- między 60. a 69. rokiem życia do 4,1 ng/ml,
- powyżej 70 roku życia do 4,4 ng/ml.
Jeśli wynik całkowitego PSA mieści się w zakresie od 4 do 10 ng/ml, wykonuje się badanie wolnej frakcji antygenu prostaty.
Co wpływa na wynik PSA?
To, że poziom antygenu prostaty jest podwyższony, nie oznacza, że osoba badana z pewnością ma raka stercza. Wynik PSA może być fałszywie wysoki, jeśli mężczyzna:
- miał wytrysk w ciągu 48 godzin poprzedzających badanie,
- wykonywał intensywny wysiłek fizyczny w ciągu dwóch dni przed badaniem PSA,
- ma łagodny przerost gruczołu krokowego,
- w krótkim czasie przed pobraniem krwi przeszedł badanie prostaty przez odbyt (per rectum),
- ma stan zapalny prostaty lub dróg moczowych,
- w ciągu dwóch dni przed badaniem krwi PSA miał badanie USG prostaty,
- przeszedł biopsję prostaty w ciągu kilku dni przed pobraniem próbki krwi,
- przeszedł operację usunięcia części prostaty w ciągu 6 tygodni przed badaniem PSA,
- zażywa leki stosowane w terapii onkologicznej.
Niski wynik PSA
Wynik PSA może być też fałszywie niski. Dotyczy to przypadków całkowitego usunięcia prostaty, chemio- i radioterapii w przebiegu nowotworu gruczołu krokowego i usunięcia jąder.Jeśli badanie wykazało podwyższone PSA całkowite, mieszczące się w granicach od 4 do 10 ng/ml, konieczne jest wykonanie testu stężenia wolnej frakcji antygenu prostaty PSA.
Poziom PSA oznacza się także w trakcie leczenia onkologicznego i po jego zakończeniu. W ten sposób określa się skuteczność leczenia raka prostaty.
Wysoki wynik PSA
Wysokie PSA (przekraczające 10 ng/ml, a często powyżej 20 ng/ml) i wzrost stężenia antygenu w krótkim czasie niezależnie od wieku oznacza duże ryzyko zachorowania na raka prostaty – około 60% szans. Potwierdzić lub wykluczyć raka gruczołu krokowego można wyłącznie poprzez biopsję stercza.
Przygotowanie do badania PSA
Nie ma konieczności wykonywania badania na czczo.
Badanie należy wykonać przed inwazyjnymi lub diagnostycznymi zabiegami na prostacie lub 2-3 tygodni po ich przeprowadzeniu.
