Badanie moczu
Badanie ogólne moczu jest jednym z podstawowych badań diagnostycznych. To proste badanie stanowi podstawę diagnostyki zakażeń układu moczowego, chorób nerek i chorób metabolicznych, a także chorób wątroby, endokrynologicznych i neurologicznych.
- Aby wynik badania moczu odzwierciedlał biologiczne cechy osoby badanej, konieczna jest eliminacja wpływu czynników zewnętrznych powodujących przedlaboratoryjne zmiany badanej próbki. Ujednolicony standardowy sposób postępowania na wszystkich etapach poprzedzających badanie ma ograniczyć wpływ czynników zakłócających.
- Pierwsza poranna próbka moczu oddana bezpośrednio po spoczynku nocnym,
z przynajmniej 4-godzinnym gromadzeniem moczu w pęcherzu, uważana jest za standardową próbkę do badania, ze względu na większe zagęszczenie moczu, oraz możliwość namnażania się bakterii.
Przygotowanie pacjenta do badania ogólnego moczu
Przygotowanie pacjenta przed pobraniem moczu ma ograniczyć działanie czynników biologicznych wpływających na stopień zagęszczania i skład moczu. Dlatego też, przed planowanym badaniem moczu nie zaleca się skrajnego ograniczenia ani zwiększonego przyjmowania płynów. Należy unikać wysiłków fizycznych, czy długotrwałych marszów. Dzień przed badaniem powinno się powstrzymać od stosunków płciowych.
Pobieranie moczu do badania
- Nie zaleca się wykonywać badania moczu przy krwawieniu miesięcznym u kobiet.
O jakości próbki decyduje sposób pobrania. Musi ona być wolna od zanieczyszczeń chemicznych i biologicznych. Sterylne pobranie moczu, jest niezbędne nie tylko do badań mikrobiologicznych, lecz w równym stopniu do badań chemicznych i oceny mikroskopowej. Oddanie moczu musi być poprzedzone dokładnym umyciem narządów płciowych sąsiadujących z ujściem cewki moczowej. Należy stosować wodę, bez środków odkażających. - Ponieważ czynności te są zwykle wykonywane samodzielnie przez pacjenta, powinien on otrzymać szczegółową, najlepiej pisemną instrukcję. Najczęściej pobiera się mocz ze środkowego strumienia, choć czasem istnieją wskazania do badania pierwszej oddanej porcji moczu (np. wykrywanie Chlamydia trachomatis).
- Rzadko stosuje się pobranie moczu przez cewnikowanie pęcherza, lub nakłucie nad spojeniem łonowym. Obie te techniki przeprowadzone lege artis, zapewniają pobranie wolne od zanieczyszczeń.
- Pobieranie moczu u małych dzieci wymaga stosowania specjalnych pojemników.
- Pojemniki na mocz służą jednocześnie do jego przechowywania i transportu.
- Powinny więc spełniać następujące kryteria:
– sterylność,
– pojemność 50-100 ml dla pojedynczej porcji moczu, 2000-3000 ml dla zbiórki moczu,
– średnica otworu przynajmniej 5 cm,
– szeroka podstawa,
– szczelne zamknięcie, najlepiej zakręcane,
– materiał nie reagujący ze składnikami moczu i nie absorbujący ich,
– chronić od wpływu promieni słonecznych. - Pojemnik powinien być zaopatrzony w kod kreskowy/nalepkę zawierającą istotne dane dotyczące pacjenta i materiału. Ma ona być czytelna i odporna na wilgoć, przyklejona do ściany pojemnika.
- Jeżeli zastosowano substancje konserwujące, informacja o tym powinna się znaleźć na skierowaniu.
Analiza wyników badania ogólnego moczu
Barwa i przejrzystość – prawidłowy jest kolor słomkowy. Po wypiciu dużej ilości płynów mocz staje się prawie bezbarwny; gdy pije się mało, ma barwę mocno żółtą. Może się zabarwić pod wpływem jedzenia (np. na różowo po burakach) lub leków (pomarańczowo po witaminach B). Gdy jest ciemny jak mocna herbata, trzeba podejrzewać żółtaczkę lub kamicę nerek czy pęcherza. Mocz powinien być przejrzysty. Mętny może oznaczać ropne zapalenie dróg moczowych.
Ciężar właściwy – w granicach: 1,016–1,022 kg/l. Wartość zbliżona do ciężaru wody (1,000 kg/l) może być objawem początku niewydolności nerek.
Odczyn – lekko kwaśny, czyli pH 5,5. Odczyn zasadowy świadczy o infekcji układu moczowego lub kamicy nerkowej. Najlepszym sposobem zakwaszania moczu jest zażywanie witaminy C lub picie soku z żurawin.
Glukoza (cukier) – jej obecność sygnalizuje, że cukrzyca jest źle leczona.
Białko – nie powinno go być w moczu. Jego ślad pojawia się najczęściej w czasie choroby z gorączką, po dużym wysiłku fizycznym. Jeśli białkomocz utrzymuje się dłużej, trzeba wyjaśnić przyczynę. Bywa nią kamica nerek lub stan zapalny dróg moczowych.
Bilirubina – jej obecność w moczu sygnalizuje niewydolność wątroby, niedrożność dróg żółciowych (żółtaczkę mechaniczną), żółtaczkę zakaźną.
Urobilinogen – jednorazowo nie powinien być wydalany w ilości większej niż 0,1 mg (w ciągu doby – do 4 mg). Zwiększone jednorazowe wydalanie może sygnalizować uszkodzenie miąższu wątroby (marskość) lub żółtaczkę.
Ciała ketonowe – nawet mała ich ilość świadczy o źle leczonej lub nie leczonej cukrzycy, niewydolności nerek, niedożywieniu. Występują też po dużym wysiłku fizycznym.
Wyniki badania moczu: składniki osadu badane pod mikroskopem
Nabłonki – poniżej 5. Większa liczba może oznaczać stan zapalny dróg moczowych.
Krwinki białe (leukocyty) – nie więcej niż 1–5 w polu widzenia. Jeśli jest ich więcej niż 10, mogą świadczyć o bakteryjnym zapaleniu układu moczowego. Trzeba wykonać posiew.
Krwinki czerwone (erytrocyty) – nie więcej niż 1–3 w polu widzenia. Zwiększona liczba wskazuje na schorzenia: wady lub nowotwór układu moczowego, uszkodzenie miąższu nerek lub dróg odprowadzających mocz, kamicę nerkową, marskość wątroby, zaburzenia krzepnięcia krwi, gruźlicę.
Wałeczki (szkliste, grubo- lub drobnoziarniste, woskowe) – ich obecność może wskazywać na poważne uszkodzenie miąższu nerek. Potrzebna dalsza diagnostyka.
Składniki mineralne, czyli kryształy (kwasu moczowego, moczanów lub szczawianów wapnia) –zagrożeniu kamicą nerek lub pęcherza.
Zakres wartości referencyjnych:
- Ciężar wł 1.010- 1.030
- Ph 4.60-7.60
- Białko nieobecne
- Glukoza nieobecna
- C. ketonowe nieobecne
- Urobilinogen w normie
- Bilirubina nieobecna
- Azotany nieobecne
- Nabł. płaskie nieliczne
- Leukocyty 0-4 wpw
- Erytrocyty św 0- 2 wpw
