Zalecenia żywieniowe w chorobach nowotworowych

Nowotwór – nieprawidłowy rozrost tkanki, niszczący dany narząd, mogący tworzyć tak zwane przerzuty.

W przyczynach rozwoju chorób nowotworowych wyróżnia się czynniki genetyczne oraz środowiskowe, w tym między innymi sposób odżywiania. Czynniki mogące wywierać realny wpływ na rozwój nowotworu to:

• Nadmierne odżywienie, w szczególności wysokie spożycie tłuszczy (nasycone kwasy tłuszczowe, cholesterol);
• Alkohol;
• Azotany (obecne w warzywach i owocach oraz wodzie pitnej, przenikające z gleby);
• Aflatoksyny (obecne w pleśni orzeszków arachidowych i ziarnach zbóż);
• Niskie spożycie błonnika pokarmowego;
• Wysokie spożycie białka zwierzęcego, w szczególności czerwonego mięsa;
• Nieprawidłowa obróbka termiczna potraw, np. grillowanie na węglu drzewnym czy pieczenia z obsmażaniem;
• Wysokie spożycie soli kuchennej;
• Niskie spożycie witaminy C.

Sposób żywienia w tym okresie powinien:

• Nie dopuszczać do niedożywienia;
• Zwiększać skuteczność leczenia;
• Uaktywniać odporność i chronić oraz poprawiać funkcjonowanie narządów wewnętrznych;
• Korzystnie wpływać na przemianę materii;
• Odkwaszać i regenerować organizm;
• Dopasowany być do samopoczucia i objawów choroby;
• Redukować objawy chorobowe (nudności, wymioty, biegunki);
• Charakteryzować się małymi porcjami posiłków o stosunkowo dużej częstotliwości.

Zaleca się dietę łatwo strawną, niskotłuszczową, w szczególnych przypadkach wysokobiałkową. Przy utrzymujących się biegunkach zaleca się diety bezmleczną, bezglutenową lub bezresztkową. Płyny zaleca się przyjmować godzinę przed lub po posiłku. Chorych należy zachęcać do spożywania posiłków, jednakże nie należy ich zmuszać. Potrawy należy przygotowywać w atrakcyjny organoleptycznie sposób, czasami należy podać je w niższej temperaturze, aby zapach „nie drażnił” chorego.

Brak apetytu:

• Należy podawać małe porcje jedzenia, lecz często;
• Należy podawać łatwostrawne i częściowo rozdrobnione posiłki;
• W diecie powinny znajdować się: koktajle, musy, przeciery, galaretki, zupy krem, puree warzywne i owocowe, miękkie mięso z dużą ilością sosu;
• W celu zwiększenia kaloryczności i wartości odżywczej diety można dodawać do potraw naturalne produkty z dużej gęstości kalorycznej (np. masło, śmietanka, cukier, miód, jaja, oleje, zmielone orzechy) lub podawać choremu preparaty przemysłowe – FORTYFIKACJA DIETY WYMAGA KONSULTACJI Z LEKARZEM I/LUB DIETETYKIEM.

Nudności i wymioty:

• Zaleca się spożycie płynów w ilości 1,5-2l/dobę;
• Zaleca się spożycie płynów o działaniu przeciwwymiotnym, np. czarna herbata, napój imbirowy, woda mineralna lekko gazowana;
• Należy unikać produktów bogatych w błonnik, pełnoziarnistych produktów zbożowych, warzyw kapustnych, orzechów oraz nasion roślin strączkowych;
• Należy podawać małe porcje jedzenia, lecz często;
• Należy podawać łatwostrawne oraz schłodzone posiłki (np. omlety, naleśniki, lody, sorbety, galaretki, zupy krem, koktajle na bazie jogurtu i owoców, lekkie twarożki, biały ryż i makaron, wafle ryżowe, płatki owsiane, pieczywo pszenne, biszkopty, pieczone jabłka).

Biegunka:

• Zaleca się spożycie płynów w ilości 1,5-2,5l/dobę;
• Zaleca się spożycie płynów bogatych w elektrolity i garbniki, np. czarna herbata, napary z nagietka, lipy, czarnych jagód, bulion warzywny, woda niegazowana, kakao naturalne na wodzie;
• Należy wykluczyć produkty zimne, surowe, mleczne, zawierające kofeinę, tłuste i smażone;
• Należy zwiększyć spożycie produktów zapierających, np. ryż, mąka ziemniaczana, ziemniaki, marchew, dynia, cukinia, kabaczki, jagody, banany, jabłka pieczone, sucharki i wafle ryżowe.

Zaparcia:

• Zaleca się spożycie płynów w ilości 1,5-2,5l/dobę;
• Zaleca się spożycie płynów o działaniu przeczyszczającym, np. kompot ze śliwek, sok z gruszek, kawa naturalna, zioła (napar z kory kruszyny i rzewienia oraz liści senesu), sok z aloesu – STOSOWANIE ŚRODKÓW PRZECZYSZCZAJĄCYCH WYMAGA KONSULTACJI Z LEKARZEM I/LUB DIETETYKIEM.

Zalecenia żywieniowe dla większości osób chorych na nowotwory:

• należy jeść często, 4-5 niewielkich objętościowo posiłków oddzielonych przerwami nie dłuższymi niż 3-4 godziny (osoby po usunięciu żołądka powinny jeść 6-8 razy dziennie co 2 godziny),
• w skład większości posiłków powinny wchodzić produkty zbożowe (pieczywo, kasze, ryż, makaron, płatki zbożowe) oraz produkty zawierające białko (chude mięso, ryby, jaja, sery twarogowe, jogurty),
• każdego dnia należy jeść co najmniej 400-600 g różnokolorowych warzyw i owoców w takiej formie, w jakiej będzie to możliwe (surowe, gotowane, rozdrabniane, miksowane),
• tłuszcze (oleje, masło, śmietankę) najlepiej dodawać do gotowych potraw, aby zachowały najlepszą jakość,
• potrawy i napoje należy jeść przestudzone (nie zimne i nie gorące),
• potrawy powinny być gotowane w wodzie i na parze, duszone bez obsmażania, pieczone w folii, naczyniu żaroodpornym lub rękawie,
• w przypadku niechęci do spożywania mięsa lub ryb należy je zmielić i dodawać do potraw, np. do zup, sosów, sałatek itp.,
• nie należy jeść produktów starych, podpsutych, długo przechowywanych po przygotowaniu lub otworzeniu opakowania, nieszczelnie zapakowanych,
• przeciwwskazane są produkty i potrawy wędzone, mocno spieczone (zwłaszcza mięso i ryby), grillowane w sposób tradycyjny (w dymie), wielokrotnie odgrzewane, peklowane, marynowane i mocno solone,
• eliminować należy produkty wysoko przetworzone, zawierające dodatki typu: n-nitrozwiązki, azotany, azotyny, aromaty dymu wędzarniczego, glutaminian sodu, utwardzony tłuszcz palmowy, syropy glukozowo-fruktozowe (należy czytać skład na etykietach kupowanych produktów),
• jeśli jakieś produkty lub potrawy powodują dolegliwości (ból brzucha, biegunkę, wzdęcia itp.), należy je czasowo wykluczyć z diety (np. warzywa kapustne, cebulowe lub nasiona roślin strączkowych, mleko), natomiast jeśli są dobrze tolerowane, można je spożywać w umiarkowanych ilościach,
• należy pamiętać o odpowiednim nawodnieniu organizmu, osoby dorosłe powinny wypijać przynajmniej 1,5-2 litry niesłodzonych napojów każdego dnia (woda mineralna, słabe napary herbat, kompoty owocowe, koktajle mleczno-owocowe),
• posiłki powinny być urozmaicone (należy wykorzystywać naprzemiennie różne produkty), estetycznie podane, o atrakcyjnym smaku i zapachu, akceptowane przez chorego,
• osoby przyjmujące chemioterapię, hormonoterapię czy inne leki przeciwnowotworowe nie powinny spożywać grejpfrutów i soku grejpfrutowego, ponieważ zawarte w nich związki wchodzą w interakcje z lekami stosowanymi w trakcie leczenia chorób nowotworowych, zaburzając ich działanie; z tych samych powodów przed i po podawaniu leków należy ograniczyć inne soki i napary ziołowe,
• jeśli nie ma możliwości, aby chory zjadł wystarczającą ilość pożywienia (np. z powodu braku apetytu, nudności, bólu) lub czeka go operacja chirurgiczna, dietę tradycyjną należy w tym czasie uzupełniać specjalnymi preparatami odżywczymi dla osób zagrożonych niedożywieniem (w wyborze odpowiedniego preparatu pomoże lekarz lub dietetyk),
• osoby, u których leczenie nowotworu polega na naświetlaniu okolic jamy brzusznej (rak jelita grubego, prostaty, macicy, jajników), mogą źle tolerować mleko lub przetwory mleczne, wtedy należy ich unikać w trakcie leczenia, a po zakończeniu radioterapii można stopniowo włączać je do diety; na okres leczenia można je częściowo zastąpić napojami i produktami roślinnymi (ryżowymi, migdałowymi, kokosowymi, sojowymi, tofu),
• w trakcie leczenia przeciwnowotworowego przeciwwskazane jest spożywanie alkoholu.

Zapotrzebowanie organizmu na energię i niektóre składniki odżywcze w czasie leczenia nowotworu może zwiększyć się nawet o 20% w stosunku do potrzeb sprzed choroby. Podstawowym źródłem energii powinny być produkty zbożowe (pieczywo, płatki zbożowe, kasze, ryż, makarony), różnokolorowe warzywa i owoce. Ze względu na większą mobilizację układu odpornościowego oraz konieczność odbudowy uszkodzonych podczas leczenia komórek zwiększa się w tym okresie zapotrzebowanie na pełnowartościowe białko, którego źródłem są: mięso, ryby, jaja, produkty mleczne. Dietę należy uzupełniać także w zdrowe tłuszcze, których dostarczą oleje roślinne (m.in. rzepakowy, lniany, oliwa z oliwek), ryby morskie (halibut, łosoś dziki, dorsz, sola, mintaj), orzechy, nasiona, kakao, awokado.

Profilaktyka

W celu zminimalizowania ryzyka wystąpienia nowotworu zaleca się stosowanie diety śródziemnomorskiej, charakteryzującej się niewielkim udziałem mięsa i tłuszczów zwierzęcych, a jednocześnie wysokim produktów zbożowych, warzyw i owoców oraz olei roślinnych. Dodatkowo korzystne działanie wykazuje dieta bogata w pożywienie będące źródłem wapnia, wit. D, E, A, C oraz steroli roślinnych. Ponadto zaleca się:

• prewencję nadwagi i otyłości;
• świadome unikanie czynników dietetycznych promujących nowotworzenie;
• świadome włączenie czynników dietetycznych ochronnych, antynowotworowych i antyzapalnych;
• unikanie używek (alkohol, tytoń).

Szczegółowe zalecenia, uzależnione od stanu zdrowia i indywidualnych dolegliwości pacjenta zostaną wydane po konsultacji z dietetykiem.

W razie pytań zapraszamy do konsultacji z dietetykiem oraz przesyłania pytań drogą mejlową na adres: dietetyk@urovita.pl .